تورم در ایران دیگر یک عدد آماری ساده نیست؛ یک واقعیت تلخ روزمره شده که در مهر ۱۴۰۴ دوباره شتاب گرفت. گزارش رسمی مرکز آمار ایران نشان میدهد تورم نقطه به نقطه به ۴۸.۶ درصد رسیده و بالاترین سطح ۲۹ ماهه را ثبت کرده است. این عدد زندگی میلیونها ایرانی را تحت فشار قرار داده و قدرت خرید را به شدت کاهش داده است.
علل اصلی گرانی و تورم در ایران (۷ عامل کلیدی بر اساس گزارشهای رسمی)
۱. کسری بودجه مزمن دولت
دولت برای جبران کسری بودجه به بانک مرکزی فشار میآورد و پایه پولی افزایش پیدا میکند. در نیمه اول ۱۴۰۴ پایه پولی بیش از ۳۵ درصد رشد کرد و این مستقیماً به چاپ پول منجر شد. گزارش بانک مرکزی مهر ۱۴۰۴ اینطوری این عامل را بزرگترین راننده تورم معرفی کرده است.
۲. رشد بالای نقدینگی
نقدینگی کشور از حدود ۸۰۰۰ هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۲ به بیش از ۱۲ هزار هزار میلیارد تومان در مهر ۱۴۰۴ رسیده است. رشد نقدینگی ۱۲ ماهه منتهی به مهر ۱۴۰۴ حدود ۳۲ درصد بوده و بخش بزرگی از این رشد به تسهیلات بانکی و تأمین مالی دولت برمیگردد.
۳. افزایش و نوسان نرخ ارز
حذف تدریجی نرخ نیمایی و حرکت به سمت نرخ نزدیک به بازار آزاد (بالای ۶۲ هزار تومان در مهر ۱۴۰۴) هزینه واردات مواد اولیه و کالاهای واسطهای را بالا برد. بانک مرکزی در گزارش داده که هر ۱۰ درصد افزایش نرخ ارز، حدود ۴–۵ درصد به تورم اضافه میکند.
۴. تحریمهای بینالمللی و کاهش درآمد ارزی
تحریمها باعث کاهش شدید صادرات نفت و درآمد ارزی شده است. صندوق بینالمللی پول در گزارش اکتبر ۲۰۲۵ اعلام کرد تحریمها سالانه حداقل ۱۵–۲۰ درصد به تورم ایران اضافه میکند.
۵. آزادسازی قیمت حاملهای انرژی و هزینههای تولید
افزایش قیمت سوخت دیزل، گازوئیل و برق برای صنایع، هزینه حمل و نقل و تولید را بالا برد. در مهر ۱۴۰۴ تورم گروه حمل و نقل به ۵۲.۳ درصد رسید که مستقیماً از این سیاست تأثیر گرفت.
۶. انتظارات تورمی و رفتار سفتهبازی
وقتی مردم انتظار تورم بالا دارند، به سمت خرید طلا، ارز، خودرو و مسکن هجوم میبرند. این رفتار خودش تورم را تقویت میکند. در نیمه اول ۱۴۰۴ قیمت طلا و سکه بیش از ۶۸ درصد رشد کرد.
۷. شوکهای جهانی قیمت کالا
افزایش قیمت جهانی گندم، روغن، نهادههای دامی و انرژی (گزارش FAO و OPEC ۲۰۲۵) روی تورم خوراکیها تأثیر گذاشت و این گروه را به ۶۸.۴ درصد تورم نقطه به نقطه رساند.
۱۲ تاثیر مستقیم تورم بر زندگی روزمره مردم ایران
۱. کاهش شدید قدرت خرید حقوق و دستمزد
حداقل دستمزد ۱۴۰۴ فقط ۲۲ درصد افزایش یافت، در حالی که تورم نقطه به نقطه بالای ۴۸ درصد بود. ارزش واقعی حقوق میلیونها کارگر و کارمند تقریباً نصف شد.
۲. کوچک شدن سفره غذایی خانوادهها
مصرف سرانه گوشت قرمز از ۳۲ کیلوگرم به زیر ۲۵ کیلوگرم در سال رسید. بسیاری از خانوادهها پروتئین حیوانی را حذف یا بسیار کم کردهاند.
۳. افزایش نرخ فقر مطلق و نسبی
نرخ فقر از ۳۰ درصد در ۱۴۰۲ به بیش از ۳۳ درصد در ۱۴۰۴ رسید (گزارش وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی).
۴. فشار سنگین اجاره و مسکن
اجاره مسکن در کل کشور ۳۴.۱ درصد نقطه به نقطه افزایش یافت. بیش از ۴۰ درصد خانوارهای ایرانی مستاجر هستند و بخش بزرگی از درآمدشان صرف اجاره میشود.
۵. حذف هزینههای غیرضروری (آموزش، درمان، تفریح)
خانوادهها هزینههای مکمل آموزشی، دندانپزشکی و سفر را حذف کردهاند. تورم گروه بهداشت و درمان بالای ۳۸ درصد و گروه تفریح بالای ۴۵ درصد بوده است.
۶. افزایش بدهی و اقساط معوق
میلیونها نفر قسط وام مسکن، خودرو یا کالا دارند که با تورم واقعی قسطها سنگینتر شده و اقساط معوق بیش از ۵۵ درصد رشد کرده است.
۷. مشکلات سلامت جسمی و روانی
کاهش مصرف مواد پروتئینی و افزایش استرس باعث رشد بیماریهای تغذیهای و افسردگی شده است (گزارش وزارت بهداشت ۱۴۰۴).
۸. کاهش کیفیت آموزش کودکان
لوازم تحریر، کلاس تقویتی و کتاب کمکآموزشی برای بسیاری از خانوادهها لوکس شده است.
۹. مهاجرت گسترده نخبگان و نیروی جوان
بیش از ۱۵۰ هزار نفر متخصص و تحصیلکرده در سال ۱۴۰۴ مهاجرت کردهاند (آمار رسمی سازمان ملی مهاجرت).
۱۰. تعطیلی واحدهای تولیدی و بیکاری پنهان
تورم هزینه تولید را بالا برده و بسیاری کارخانهها تعدیل نیرو یا تعطیلی داشتهاند.
۱۱. کاهش اعتماد عمومی و سرمایه اجتماعی
نارضایتی از وضعیت اقتصادی باعث کاهش مشارکت اجتماعی و اعتماد به نهادها شده است.
۱۲. تشدید شکاف طبقاتی و نابرابری استانی
دهکهای پایین تورم بالاتری (۵۱.۳ درصد) را تجربه میکنند و استانهای محروم مثل کردستان (۵۶.۸ درصد) بیشترین فشار را تحمل میکنند.
راهکارهای عملی و کوتاهمدت که دولت و مردم میتوانند همین امروز اجرا کنند
- کنترل رشد نقدینگی زیر ۲۵ درصد تا پایان سال (اولویت بانک مرکزی)
- تثبیت نرخ ارز نیمایی و تزریق ارز به بازار (تجربه موفق نیمه اول ۱۴۰۳)
- یارانه مستقیم نقدی به دهکهای پایین برای جبران تورم خوراکیها
- معافیت موقت مالیاتی برای تولیدکنندگان مواد غذایی و دارو
- تشویق پسانداز ریالی با سود واقعی مثبت (بالای تورم)
- شفافسازی کامل بودجه و کاهش هزینههای غیرضروری دولت
- حمایت از تولید داخلی با وام کمبهره و کاهش تعرفه مواد اولیه
- آموزش عمومی مدیریت مالی خانواده در مدارس و رسانهها
- راهاندازی سامانه ملی قیمتگذاری شفاف برای جلوگیری از احتکار
- همکاری با کشورهای همسایه برای کاهش هزینه حمل و نقل و واردات
آمار کلیدی مهر ۱۴۰۴ (مستقیم از گزارش مرکز آمار ایران)
- تورم نقطه به نقطه کل کشور: ۴۸.۶ درصد
- تورم خوراکیها: ۶۸.۴ درصد
- تورم مسکن: ۴۱.۲ درصد
- بالاترین تورم استانی: کردستان ۵۶.۸ درصد
- پایینترین تورم استانی: بوشهر ۴۲.۱ درصد
- تورم دهک اول (فقیرترین): ۵۱.۳ درصد
نتیجهگیری
تورم مزمن در ایران نتیجه ترکیب کسری بودجه، رشد نقدینگی، تحریم و انتظارات تورمی است که زندگی روزمره مردم را در ۱۲ بعد اصلی تحت فشار شدید قرار داده است. این وضعیت دیگر فقط یک عدد اقتصادی نیست؛ یک بحران معیشتی و اجتماعی شده که نیاز به اصلاحات ساختاری عمیق و همکاری دولت و مردم دارد.
حالا نوبت شماست:
- کدام یک از این ۷ علت به نظرتان قابل کنترلترین است؟
- کدام یک از ۱۲ تاثیر تورم بیشترین فشار را به زندگی شخصی یا خانوادهتان وارد کرده؟
- یا اگر گزارش آبان ماه (که به زودی منتشر میشود) را میخواهید، همین پایین بنویسید تا دقیقترین تحلیل را براتان بفرستم.
منتظر نظراتتان هستم!
